گنبد جبلیه کرمان

گنبد جبلیه کرمان

گنبد جبلیه گنبد بزرگ و عجیبی از سنگ و گچ است. این گنبد هشت ضلعی به گنبد گبری نیز شهرت دارد. تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه است. در تواریخ بنای گنبد به دوره قبل از اسلام ساسانیان نسبت داده می شود.

ایرانیان معتقدند که این محل آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده و برخی نیز عقیده دارند که مزار سید محمد تباشیری است؛ ولی نسبت اخیر را در بعضی نقاط تکذیب می‌کنند. بدیهی است در زمانی که این قبرستان را ویران کرده‌اند سنگ این مقبره را برداشته‌اند و برای نمایی بکار برده‌اند. پژوهشگران اروپایی نظیر هیلن براند این گنبد را متعلق به سلجوقیان می‌دانند.

تاریخچه گنبد جبلیه

از تاریخ بنا و منظور از ساختمان این گنبد مطلبی ذکر نشده است. جبلی تحریف یافته کلمه گبری است و برطبق قواعد اشتقاقهای فارسی گ به ج بدل شده‌است. قدمت این گنبد را از این کلمه که آن را گنبد گبر نیز گفته‌اند می‌توان حدس زد که شاید مربوط به پیش از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است، گرچه سبک آن با سبک آتشکده تطابق ندارد. برخی احتمال داده‌اند که بنای مذکور مربوط به اواخر دوره ساسانی باشد که اوائل اسلام تعمیر و مرمت شده‌است یا اینکه در اوائل اسلام با الهام از معماری ساسانی بنا گردیده‌است. هر چند در دوره‌هایی (از جمله دوره سلجوقی به دستور محمد بن الیاس) تعمیر شده است.

معماری گنبد جبلیه

این گنبد هشت ضلعی است. عرض پی آن در پایه به ۳ متر می‌رسد. در هشت طرف آن هشت در بعرض ۲متر قرار گرفته که اخیراً برای مستحکم ساختن بنا و جلوگیری از تخریب آن درگاه‌ها را با سنگ مسدود کرده‌اند و فقط یکی را باز گذاشته‌اند. قسمت بالای گنبد از آجر ساخته شده‌است و در داخل گنبد ظاهراً گچ بری‌ها و تزئین کاریهایی وجود داشته که قسمت بالا ریخته و قسمت پائین را تخریب کرده‌اند.

گفته می‌شود در ساخت این گنبد به جای آب از شیر شتر استفاده شده‌است که مورخان ومعماران دلیل استحکام این بنا را همین امر می‌دانند.

دسترسی محلی گنبد جبلیه

گنبد جبلیه در انتهای خیابان زریسف یکی از خیابانهای شهر کرمان و در شرق شهر واقع شده است .

منبع: تفرجنامه

حمام گنجعلیخان کرمان

حمام گنجعلیخان کرمان

حمام گنجعلیخان یکی از بناهای مجموعه گنجعلی خان در شهر کرمان است که در سال ۱۰۲۰ ه.ق (۱۶۱۱ میلادی) ساخته شده‌ است. مجموعه گنجعلیخان یا میدان گنجعلیخان در مرکز قدیمی شهر کرمان و در کنار بازار بزرگ کرمان قرار دارد که همانند میدان نقش جهان اصفهان طراحی و ساخته شده است. حمام گنجعلیخان در سمت جنوبی میدان گنجعلیخان، واقع شده و یکی ز شاهکارهای معماری دوره صفوی است.

تاریخ حمام گنجعلیخان کرمان

این حمام تا سال ۱۳۱۶ هجری شمسی مورد استفاده قرار می گرفته و در سال ۱۳۵۰ پس از مرمت و بازسازی به موزه مردم شناسی تبدیل شد که به موزه گنجعلی خان هم معروف است.

عجیبت ترین جاذبه ی حمام گنجعلی خان تخته سنگی است سرخ رنگ که از مرمر ساخته شده است و به سنگ زمان یا ساعت زمان معروف است. نور خورشیدی که به این تخته سنگ می تابد باعث انعکاس نور به دیوار روبرو می شود. این انعکاس نور تصویری از طلوع و غروب خورشید را به مردم حاضر درحمام نشان می داد و مردم از روی این تصویر، زمان را تخمین و می فهمیدن که در چه موقع از روز هستند.

گنجعلیخان کیست؟
گنجعلی بیک، معروف به گنجعلیخان، از حاکمان کرمان در زمان شاه عباس بود و کارهای عمرانی مهمی را در کرمان انجام داد. او برای اینکه در وسط شهر تفرجگاه‌های عمومی وجود داشته باشد، ابتدا یک میدان بزرگ ایجاد کرد. این میدان که بیش از صد متر طول و پنجاه متر عرض دارد از چهار طرف با بناهای اختصاصی شامل مدرسه، مسجد، بازار و حمام (۱۰۲۰ ه. ق)، چهارسوق، آب‌انبار و ضرابخانه محصور شده و یک مجموعه عالی از آثار عمرانی عصر صفوی است. معمار آن استاد سلطان محمد معمار یزدی می‌باشد.

معماری حمام گنجعلیخان
بر سردر این حمام، کتیبه شعری به خط نستعلیق است که به خط علیرضا عباسی خوش نویس معروف عصر صفویه نوشته شده است. این کتیبه بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخر آن، سال اتمام بنا را با تبدیل به حروف ابجد نشان می‌دهد: «کسی نداده نشان در جهان چنین حمام» (سال ۱۰۲۰ ه. ق). کاشی کاری ها، گچ بری ها، نقاشی ها، کادربندی ها و مقرنس کاری ها از این حمام چیزی شبیه موزه ساخته است.

نور فضاهای حمام، از سقف تأمین شده است، طوریکه نورگیرها معمولاً در مرکز یا دورادور سقفها جای گرفته‌اند و کاملاً با هندسه سقف، هماهنگی پیدا کرده اند. کاشیهای معرق، هفت رنگ و کاشیهای خشتی، با تصویر انسانی از ویژگی‌های این حمام است. شبکه آبرسانی به خزینه، گرمخانه، سربینه، حوضها، حوضچه‌ها و فواره‌های متعدد آنها، نحوه گرم کردن هوای داخل حمام، چگونگی آب بندی مخازن آب و گرم کردن آب، ارتفاع کم و باریک و طولانی بودن راهروها، هشتی‌های میانی و سردرها، تناسبات فضایی ورودیها و خروجیها، ارتفاع زیاد رختکن، گود بودن حمام، بهره‌گیری از آب قنات، نگهداشتن حرارت، ضد زلزله بودن و کاهش ارتعاشات لرزشی در اثر قرارگیری در درون زمین، که بدون آنها کارکرد حمام ممکن نمی‌شد، از دیگر ویژگی‌های حمام گنجعلیخان هستند.

دسترسی محلی حمام گنجعلیخان
حمام گنجعلیخان در سمت جنوبی میدان گنجعلیخان، در شهر کرمان واقع شده است.
منبع : تفرج نامه