تپه سیلک کاشان

تپه سیلک کاشان

تپه سیَلْک نام اولین تمدن شهرنشینی ایران مرکزی در کاشان است که در منطقه فین کاشان واقع شده و قدمتی در حدود ۷ هزار سال دارد. تپه سیلک در حقیقت زیگورات یا محل عبادت اقوام باستانی بوده است که از گل رس و سفال ساخته شده است.

نزدیک به پنج هزار سال پیش از میلاد مردم غارنشین فلات ایران در پی دگرگونی‌هایی که از لحاظ آب و هوا و تشکیل مزارع و چمنزارها به وجود آمد به دشت‌ها روی آوردند و زندگی تازه‌ای را آغاز کردند و در تمدن آن‌ها نسبت به دوران‌های پیشین پیشرفت بیشتری دیده شد؛ کهن‌ترین مردم دشت‌نشین، مردم محل سیلک نزدیک کاشان بودند که آثار زندگی ایشان را در آن‌جا به دست آورده‌اند.

این بنای تاریخی تا سال ۱۳۱۰ شناسایی نشده بود و در میان مردم کاشان به شهر نفرین شده معروف بود تا اینکه با کاوش‌های باستان‌شناسان کشف شد.

چگونگی کشف تپه سیلک و کاوش های صورت گرفته
با جاری شدن سیل در زمین‌های کشاورزی ساکنان شهر کاشان، تمدنی بزرگ و چندهزار ساله نمایان شد. بعد از مدتی، تمدنی گمشده که هزاران سال از عوامل مخرب طبیعی در امان مانده بود به مزرعه‌ شخم‌زده‌ی‌ عتیقه ‌فروشان تبدیل شد و سرانجام با انتقال آثار تاریخی به کشورهای غربی، رومن گیرشمن (باستان ‌شناس) از طرف موزه‌ی لوور فرانسه، با هدف شناخت و شاید نجات تمدنی که به همه مردم جهان تعلق داشت، روانه‌ی ایران شد.

در آن زمان رییس موزه ملی ایران نیز آندره گودار فرانسوی بود که حضورش باعث شد سه فصل کاوش گریشمن در این تپه ها به سرعت انجام گیرد و در سال ۱۹۳۸ (۱۳۱۷ خورشیدی) در دو مجلد با عنوان سیلک کاشان به زبان فرانسوی در پاریس چاپ کردند که بعدها به دست انتشارات میراث فرهنگی ایران به فارسی برگردانده شدند. وی تاریخ این تمدن را چیزی حدود ۱۰۰۰۰ سال تخمین زده است.

کاوش های جدید تپه سیلک
بعد از پایان یافتن فعالیت‌های گیرشمن و چاپ گزارش‌ های او، تا سال ۱۳۸۰، توجهی به سیلک نشد، به‌ طوری که بسیاری از اراضی این محوطه به زمین کشاورزی تبدیل شد و به گفته برخی ساکنان قدیمی، برای گسترش شهر و خانه ‌سازی‌ ها فاصله چندانی تا این محوطه باقی نمانده بود که در آن صورت، از این تپه‌ی باستانی به ‌جز نام و خاطره‌ ای باقی نمی ‌ماند.
سرانجام در آن سال‌ دکتر صادق ملک شهمیرزادی (باستان‌شناس) برای بررسی و ادامه‌ کاوش‌ها به سیلک رفت و با انجام پنج فصل کاوش که تا سال ۱۳۸۵ طول کشید، توانست نتایج کارهای خود را در چند جلد آماده‌ چاپ کند.

در طی کاوش‌های این گروه، نیایشگاه سیلک که به زبان اکدی، زیگورات نامیده می‌شود، کشف شد این پرستشگاه را رومن گیرشمن (کاشف زیگورات چغازنبیل) نتوانسته‌بود پیدا کند. این زیگورات در حال حاضر قدیمی ترین زیگورات کشف شده در جهان به حساب می آید. زیگورات به زبان اکدی، در واقع نوعی معماری مذهبی و باستانی است. زیگورات ها بناهایی خشتی و تو پر و بدون فضای خالی هستند که به صورت چند طبقه ساخته می شده اند و طبقه زیرین آن ها از طبقه فوقانی بزرگتر بوده است. این عمارت‌های بلند و چند طبقه، برای عبادت بکار می‌رفته است.

بخش های مختلف تپه سیلک
تپه سیلک از دو تپه شمالی و جنوبی که در فاصله ۶۰۰ متری یک‌دیگر قرار دارند و دو گورستان تشکیل شده است. یکی از گورستان‌ها که گورستان الف نامیده می‌شود ۳۵۰۰ سال قدمت دارد و در ۲۰۰ متری جنوب تپهٔ جنوبی واقع شده است که امروزه روی آن بلواری احداث شده است. گورستان دیگر که گورستان ب نامیده می‌شود ۳۰۰۰ سال قدمت دارد و در زیر باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی ضلع غربی تپه‌ها قرار دارد.

تمدن تپه سیلک
مسکن انسان در این ناحیه نخست به صورت کوه‌ها، یا خانه‌های محقری که از نی و شاخه‌های درخت ترکیب یافته بود، ساخته شد و بعدها روی نی و شاخه‌های درخت گل مالیدند و یا دیوارهای خانه را با چینه بالا بردند ولی خیلی زود برای بالا بردن دیوارها از خشت خام استفاده کردند.

در ابتدا خشت‌ها را بدون قالب می‌ساختند، ولی بعداً برای ساختن آن قالب به کار بردند،  توانستند خشت‌ها را یک اندازه و منظم بسازند. در داخل خانه‌ها دیوارها را با گل اخری رنگ می‌کرند. و مردگان را در زیر کف اتاق‌ها که آجر فرش یا سنگ فرش نبود، دفن می‌نمودند.

در خرابه‌های تپه باستانی سیلک چند اسکلت انسان و ظروف باستانی پیدا شده‌است که این اشیاء در موزه‌های لوور فرانسه، موزهٔ ملی ایران و موزهٔ باغ فین و موزه‌ای در کنار این مجموعهٔ باستانی قرار داده شده‌است. از نکات دیدنی این منطقه باستانی وجود خرده سفال‌های چند هزار ساله روی زمین و پیرامون این تپه‌ها است.

پیداشدن دوک‌های ریسندگی و بافندگی نشانی از آشنایی این مردم در هزاره‌های پیش از میلاد از صنعت ریسندگی و بافندگی دارد. همچنین ساکنان این منطقه با ذوب کردن فلزات برای خود وسائل و ابزارهای کار می‌ساختند. با کشف کوره ذوب فلزات در بخش جنوبی این تپه، می‌توان شهر سیلک را جزو صنعتی‌ترین شهرهای آن دوران محسوب کرد.

از ظروف سفالینی که در سیلک به دست آمده است تصاویر بز کوهی و اسب و خورشید و همچنین اشکال هندسی فراوان دیده می‌شود و از این اکتشافات نتیجه می‌گیریم که با وجود آنکه آهن و مفرغ در تهیه آلات و ادوات گوناگون به کار می‌رفته است صنایع کوزه‌گری و سفال‌سازی رونق خود را حفظ کرده است. در این‌گونه اشیاء تصاویر مردانی ملبس به نیم تنه کوتاه و کلاهخودی بر سر مشغول زدوخورد با یکدیگر دیده می‌شود.

دسترسی محلی تپه سیلک
 تپه سیلک در ۳ کیلومتری جنوب غربی شهر کاشان و در ضلع جنوب‌غربی این شهر و در سمت راست جاده کاشان به فین، در استان اصفهان قرار دارد.

منفرد / تفرجنامه http://www.tafarojnameh.ir